[ Pobierz całość w formacie PDF ]

obraz takiego procesu, w którym, gdyby
rzeczywiście przebiegał, nie byłoby miejsca na
rewolucje. Podręczniki, których celem jest szybkie
zaznajomienie studenta z całością wiedzy, jaką
aktualnie dysponuje społeczność uczonych, traktują
różne doświadczenia, koncepcje, pojęcia, prawa i
teorie współczesnej nauki normalnej tak, jakby
były one od siebie niezależne i układały się jedne
po drugich. Z pedagogicznego punktu widzenia taka
metoda wykładu jest bez zarzutu. Jednak w
połączeniu z ahistorycznym z reguły duchem
piśmiennictwa naukowego, a niekiedy i
systematycznymi wypaczeniami historii, które
omawialiśmy wyżej, prowadzi ona nieodparcie do
następującego wniosku: nauka osiągnęła swój stan
obecny dzięki szeregowi indywidualnych odkryć i
wynalazków, które  zebrane razem  składają się
na współczesną wiedzę techniczną. Podręczniki
narzucają przekonanie, że uczeni od początku swej
działalności naukowej dążyli do osiągnięcia tych
konkretnych celów, które ucieleśnione są we
współczesnych paradygmatach. Uczeni dodają jedne
po drugich nowe fakty, pojęcia, prawa czy teorie
do zespołu informacji zawartych we współczesnych
podręcznikach, co porównuje się często do
dokładania kolejnych cegieł do budowli.
Nauka jednak nie rozwija się w ten sposób.
Strona 199
Struktura rewolucji naukowych - Thomas S. Kuhn
Wiele z zagadek współczesnej nauki normalnej nie
istniało przed ostatnią rewolucją naukową. Tylko
bardzo nieliczne z nich da się prześledzić wstecz
aż
244
Niedostrzegalność rewolucji
do historycznych początków tej dyscypliny, w
której występują obecnie. Poprzednie pokolenia
zmagały się ze swoimi własnymi problemami,
korzystając ze swoich własnych przyrządów i
własnych kanonów rozstrzygania. I nie tylko same
problemy ulegają zmianie. Zmienia się cała siatka
faktów i teorii, jaką podręcznikowy paradygmat
nakłada na przyrodę. Czy na przykład stały skład
związków chemicznych jest po prostu faktem
doświadczalnym, który chemicy mogli wykryć za
pomocą eksperymentu w każdym ze światów, w których
wypadło im pracować? Czy też raczej będzie to
jeden z niewątpliwych elementów nowej budowli, na
którą składają się fakty i teorie, budowli, w
którą Dalton włączył całe poprzednie doświadczenie
wiedzy chemicznej, zmieniajÄ…c przy tym samo to
doświadczenie? Czy  analogicznie stawiając sprawę
 stałe przyspieszenie wywoływane przez stałą siłę
jest po prostu faktem, którego zawsze poszukiwali
badacze mechaniki, czy też jest to raczej
odpowiedz
na pytanie, które pojawiło się dopiero
wraz z teorią Newtona i na które ta potrafiła
odpowiedzieć, wykorzystując informacje dostępne,
nim jeszcze pytanie to postawiono?
Powyższe pytania dotyczą tego, co przedstawia
się zazwyczaj w podręcznikach jako zbiór krok po
kroku odkrywanych faktów. Dotyczą one jednak w
równej mierze sposobu przedstawiania przez
podręczniki teorii naukowych. Teorie te są
oczywiście  zgodne z faktami", ale osiąga się to w
ten sposób, że dawniej dostępne informacje
przekształcają w fakty, które na gruncie
poprzedniego pa-
245
Strona 200
Struktura rewolucji naukowych - Thomas S. Kuhn
Struktura rewolucji naukowych
radygmatu w ogóle nie istniały. Znaczy to, że i
teorie nie ewoluują w ten sposób, że krok po kroku
coraz lepiej ujmują fakty, które w postaci
niezmiennej były zawsze obecne. Wyłaniają się one
raczej, wraz z faktami, do których pasują, z
rewolucyjnego przeformułowania tradycji naukowej,
tradycji, w obrębie której inaczej wyglądała
zapośredniczona przez wiedzę relacja między
uczonym a przyrodÄ….
Jeszcze jeden, ostatni już przykład pomoże
naświetlić wpływ, jaki wywiera podręcznikowy
sposób wykładu na nasze poglądy dotyczące rozwoju
nauki. Każdy podstawowy podręcznik chemii musi
omawiać pojęcie pierwiastka chemicznego. Tam,
gdzie siÄ™ je wprowadza, poczÄ…tki jego niemal
zawsze wiąże się z nazwiskiem siedemnastowiecznego
chemika Roberta Boyle'a. W jego dziele
Chemik-sceptyk {Sceptical Chymisi) uważny
czytelnik odnalez
ć może definicję  pierwiastka"
bardzo zbliżoną do dzisiejszej. Nawiązanie do
Boyle'a pomaga uświadomić początkującemu, że
chemia nie rozpoczęła się od leków sulfamidowych.
Poza tym dowiaduje się on w ten sposób, że
wynajdywanie takich pojęć jest jednym z
tradycyjnych zadań uczonego. Nawiązanie to, jako
jeden z pedagogicznego arsenału środków
przekształcających człowieka w uczonego, jest
niesłychanie pożyteczne. Jednakże znów ilustruje
ono wzór historycznego nieporozumienia, które
zarówno studentów, jak laików w dziedzinie nauki
wprowadza w błąd co do istoty działalności
naukowej.
Według Boyle'a, który miał tu całkowitą
słuszność, jego  definicja" pierwiastka nie była
niczym
246
Niedostrzegalność rewolucji
innym jak parafrazą tradycyjnego pojęcia
Strona 201
Struktura rewolucji naukowych - Thomas S. Kuhn
chemicznego. Boyle użył jej tylko po to, aby
udowodnić, że coś takiego jak pierwiastek
chemiczny w ogóle nie istnieje; pod względem
historycznym podręcznikowa wersja wkładu Boyle'a
jest więc całkowicie mylna3. Jest to błąd
oczywiście trywialny, choć nie bardziej niż
jakiekolwiek inne przeinaczenie danych. Nie jest
już jednak bynajmniej trywialne to, jakie
wyobrażenie o nauce powstaje, kiedy błąd tego
rodzaju zostaje wbudowany w technicznÄ… konstrukcjÄ™
podręcznika. Pojęcie pierwiastka, podobnie jak
pojęcia czasu, energii, siły lub cząstki, należy
do tych elementów podręcznika, o których w ogóle
trudno powiedzieć, że kiedyś zostały wymyślone czy
odkryte. W szczególności jeśli chodzi o definicję
Boyle'a, jej ślady można odnalez
ć, poczynając co
najmniej od Arystotelesa, a póz
niej poprzez
Lavoisiera aż po teksty współczesne. Nie znaczy to
jednak, że nauka od czasów starożytnych
rozporządzała współczesnym pojęciem pierwiastka.
Definicje w rodzaju tej, jaką podał Boyle,
rozpatrywane jako takie, nie zawierajÄ… wiele
treści naukowej. Nie podają pełnego logicznego
znaczenia terminu (jeśli coś takiego w ogóle jest
możliwe); są raczej pomocą dydaktyczną. Pojęcia,
których one dotyczą, nabierają pełnego znaczenia [ Pobierz całość w formacie PDF ]