[ Pobierz całość w formacie PDF ]

wielce szkaradnej; 'płachtą, chustką; '"błyszczy, lśni jak naczynie z miedzi; "ludożerca; I2przewraca oczami; "bez litości; '"brzuch;
'3błazen, głupiec; 16Smierć mówi; 17a jednak, a przecież; I8tak uczynił, tak zrządził; 19uprzykszysz; 20przewrócisz, łypniesz oczami; 2I
czy; n wszak nawet Sokrates ci nie pomoże; 23epistoły, lekcji mszalnej; 24Mistrz mówi; 25ugryzł, spróbował;26 wyjawić, powiedzieć;
27dlaczego; 28pozbawić; 29zaniecham; 30nie zapłacę odszkodowania, kary; 3Iz grubą; 32którzy; 33podbródki; 34handlarzy końmi;
35rozpusty; 36morderców, zabójców; 37posiek? ich na śmierć; 3Swydłubie; 39obrabuję; ""choć; ""dotyczy wszystkich dobrych; 42inaczej;
43nie przestrzegają reguł zakonnych; ""robią to, co chcą; 43dokazywać, wyprawiać szaleństwa; '"'rzuca; 47na szkapę; 48schowa habit
(kaptur) 49cwałem; 50fika kozły; 31czyż; 52ściga się; 53innym razem; Mbez kłamstwa zaiste; 55Z
mierć 36palono
Konteksty i sugestie interpretacyjne
Legenda o świętym Aleksym, s. 63.
- wzór życia doskonałego i dobrej śmierci
- budowa i treść inwokacji początkowych
Skarga umierajÄ…cego, s. 80. ,
- lęk przed śmiercią jako narzędzie dydaktyki
Tomasz z Celano (?), Dies irae, s. 136.
- sprawy ostateczne człowieka
Frangois Yillon, Wielki testament, s. 155.
- marność świata doczesnego
Z
w. Augustyn, Wyznania, s. 165. ; .;..
- pochodzenie i istnienie zła w świecie .
Z
w. Tomasz z Akwinu, O władzy, s. 179.
- hierarchiczna struktura społeczeństwa feudalnego i równość wszystkich wobec śmierci
M. Włodarski, W średniowiecznym kręgu śmierci, s. 253.
- lęk przed śmiercią i sztuka dobrego umierania
Ponadto zwróć uwagę na:
- sygnały dramatycznego charakteru utworu
- sposoby wyrażania zmiennych nastrojów rozmówców
- sposoby konstruowania efektów humorystycznych i groteskowych
- zderzenie elementów grozy i komizmu
- bogatą synonimikę wiersza (np. synonimy słowa "morzyć")
Bibliografia
1. Polska poezja świecka XV wieku, oprać. M. Włodarski, Wrocław 1997.
2. M. WÅ‚odarski, Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Z
mierciÄ…, w: Lektury polonistyczne. Z
redniowiecze - Renesans - Barok, t. 2, pod red. A.
Borowskiego i J.S. Gruchały, Kraków 1993 i wyd. nast.).
3. Ph. Aries, Człowiek i śmierć, przeł. E. Bąkowska, Warszawa 1989.
78
79
^^^
UMIERAJ
CEGO
Utwór ten, znany z dwóch średniowiecznych przekazów: płockiego (1463) i wrocławskiego (1461-1470), jest prawdopodobnie
przekładem czeskiej pieśni O rozdzieleniu duszy zdałem (po 1422). Tematem jest narzekanie konającego człowieka na z
le spełnione
życie, lęk przed potępieniem, prośba o Boskie miłosierdzie - motywy znane z popularnych w średniowieczu tzw. sztuk dobrego
umierania (zob. ars moriendi)*. Przekaz płocki jest wierszowaną pieśnią składającą się z 22 zwrotek ułożonych w kolejności abecedarnej
- pierwsze litery pierwszych wierszy poszczególnych zwrotek zaczynają się od kolejnych liter alfabetu. Przekaz wrocławski natomiast
posiada formę scenicznego widowiska (rozbicie tekstu na kwestie dialogowe, didaskalia), wiążącego się zapewne z obrzędami
pogrzebowymi. Do tekstu Skargi umierającego dołączono tu krótką pieśń w formie dialogu* o duszy opuszczającej ciało, znaną z
póz
niejszych przekazów ludowych. Poniżej zamieszczamy płocki przekaz Skargi umierającego oraz wrocławski wiersza Dusza z ciała
wyleciała. Cyt. wg Chrestomatia staropolska, s. 278-280, 282.
A Ach! Mój smętku, ma żałości! Nie mogę się dowiedzieci, Gdzie mam pirwy nocleg mieci, Gdy dusza z ciała wyleci.
B Byłżem s młodości w rozkoszy,
Nie usłałem swojej duszy,
Już stękam, już mi umrzeci, ;
Dusza nie wie, gdzie siÄ™ dzieci1. , *
C Com miał jimienia2 na dworze, Com miał w skrzyni i w komorze, To mi wszytko opuścici, Na wieki się nie wrocici.
D Dziatki s matkÄ… narzekajÄ…,
Bracia mię w rzkomo3 żałują, ,
Ku jimieniu przymierzajÄ…,
Na mÄ… duszÄ™ nic nie dbajÄ….
E Eja, eja, dusza moja, Ocuci się, długoś spała, Nie masz wierniejszego k sobie, Uczyń dobrze sama w sobie!
F Fałszywy mi świat powiedał, Bych ja długo żyw byci miał, Wczora mi tego nie powiedał, Bych ja długo żyw byci miał.
G Gdzie ma siła, ma robota, Głupiem robił po ty lata: Ośm miar płótna, sidm stop w grobie, Tom tyło wyrobił sobie.
H Halerzem4 łakomo zbierał, Swój żywot rozpustnie chował5: Prze ty dwa bogi przeklęta Nie czciłem żadnego święta.
I Jałmużnym nędznem nie dawał, Ofierym Bogu nie czynił, Ni z pirwiny, ni z nowiny6 Bogum nie dał z siebie winy.
K Kaki to mój rozum głupi,
Sobiem był szczodr, Bogu skąpy: Com kiedy Bogu poślubił, Tegom nigdy nie uczynił.
L Leży ciało, barzo stęka, Duszyca się barzo lęka, Bóg się z liczby upomina7, Diabeł na grzechy wspomina.
M Młotem moje pirzsi biją, Dusza nie śmie wynić8 szyją; Widzi niebo zatworzone9, Widzi piekło otworzone.
80
81
6 - Zrozumieć średniowiecze
ii img gazie się przed Bogiem skryci, Dusza nie śmie przed sąd jici10; Widzi niebo zatworzone, Widzi piekło otworzone.
O O duszyco, drogi kwiecie, Nic droszego na tem świecie, Tanieś się diabłu przedała, Iżeś się w grzeszech kochała.
P Pamiętaj coś na chrzcie ślubowała, Gdyś się diabła otrzekała, Jego pychy, jego działa11 -Toś wszytko przestępowała.
Q Kwap się rychło ku spowiedzi, Kapłany w swój dom powiedzi, Płacz za grzechy, przymi świątość, Boże Ciało, święty olej!
R Rolą z domem dziatkam podaj, Coś urobił12 za duszę daj, S jimienia przyjaciół nabywaj, Coc przyłączą twą duszę w raj.
S Zbierz gniewliwe i dłużniki, Odproś, zapłać pieniądz wszelki: Za jeden pieniądz w piekle być - Na wieki stamtąd nie wyniść13.
T Tam sam oczy moje gładzą14, Toć już trzy złe duchy widzą, Na mię me grzechy wzjawiają15, Mej duszy sidła stawiają.
V Wircę się, wołam pomocy, Nikt za mię nie chce umrzeci, Nikt przyjaciel na tym świecie, Jedno w Bodze16 nadzieję mieci.
X Kryste, przez twe umęczenie, Rozprosz diable obstąpienie, Daj duszycy przeżegnanie17, Daj ciału dobre skonanie!
Y Ja twój synek marnotrawny, Tyś mój ociec miłosierny, %7łal mi tego, iżem cię gniewał, Ale ciem się nie otrzekał.
Z Zażżycie-ż'8 mi świeczkę ale, Moji mili przyjaciele! Dusza jidzie z krawym19 potem; Co mnie dzisia, to wam potem. Amen.
Dusza z cięła wylecieła, Na zielone łące20 stałe. Stawszy, silno, barzo rzewno zapłekałe. K nie przyszedł Z
wiaty Piotr a rzeknęcy11:
Czemu, duszo, rzewno płaczesz? Ona rzekle'.
Nie wola mi rzewno płakać, A ja nie wiem, kam się podzieć. Rzeki święty Piotr je: Podzi, duszo moje miła! Powiedę cię do rejskiego, Do
krolestwe niebieskiego. Do którego królestwa dowiedzie nas Ociec Bóg, Syn i Duch Z
więty. Amen.
podziać się; 2mienia, majątku; 'rzekomo; 4pieniądze (halerz - V12 grosza praskiego); 'wiódł; 6ani z pierwszych płodów, ani z gruntu [ Pobierz całość w formacie PDF ]