[ Pobierz całość w formacie PDF ]

\
e znów mają grunt pod nogami.
DziÅ› ju\
wiemy: teoria i praktyka były nie do
pogodzenia, wręcz się wykluczały, powodując rozbicie
ruchu robotniczego nie tylko w Niemczech, lecz  jak siÄ™
miało okazać  w całej Europie. Niemiecka partia
socjaldemokratyczna uchodziła bowiem w Europie za
przykład: silna czy słaba, znajdowała naśladowców.
Ju\
wkrótce potem praktyczni politycy usiłowali
przezwyciÄ™\
yć ową nieszczęsną sprzeczność między
praktyką a utopijną, po części nienaukową teorią,
dokonujÄ…c na kolejnych zjazdach partii rewizji Programu
Erfurckiego: nazwano ich  rewizjonistami" i jest to
polityczna obelga, która przetrwała a\
po dziś dzień.
Aleksander Dubczek i Ota Szik, teoretycy
czechosłowackiej reformy komunizmu, zostali po inwazji
Czechosłowacji zniesławieni jako rewizjoniści.
Kto szuka w historii zjawisk porównywalnych, ten
odnajdzie podobne skamieliny dogmatyzmu w procesach
kacerzy średniowiecznych: Giordano Bruno czy albigensi,
husyci czy luteranie  wszyscy oni uchodzili w myśl
dogmatu katolickiego za rewizjonistów i płacili za to.
Eduard Bernstein, najwa\
niejszy rewizjonista swojej
epoki, uległ był wtedy werbalno-rewolucyjnemu skrzydłu
własnej partii. Dopiero dziś pojmujemy, jak znacznie
wyprzedzał swój czas pod względem dalekowzroczności i
naukowego dystansu. KwestionujÄ…c zawczasu cel
ostateczny:  dyktaturę proletariatu", stał się póz
niej, kiedy
Lenin wkroczył na tę drogę, jednym z pierwszych
krytyków totalitaryzmu komunistycznego. Bernstein jako
pierwszy ośmielił się zaprzeczyć marksistowskiemu
przesądowi, jakoby niebawem miało nastąpić załamanie
społeczeństwa bur\
uazyjno-kapitalistycznego. Ostrzegał
przed budowaniem teorii w oparciu o pragnienia i
myślenie \
yczeniowe. Dowodził, \
e gospodarka
kapitalistyczna posiada  mo\
liwości przystosowania się",
nie podlega więc \
adnym niepodwa\
alnym prawom, które
obowiÄ…zujÄ… rzekomo od Marksa po wsze czasy. A jednak:
mimo \
e analiza Bernsteina tak często się potwierdzała, w
partiach socjalistycznych nadal pokutowało myślenie
\
yczeniowe i dogmatyczne przesÄ…dy.
Oto jeden przykład z naszej współczesności: ilekroć
nowa lewica określa kapitalizm jako  póz
ny", pozostaje w
kręgu tradycyjnego myślenia \
yczeniowego. Sugeruje
bowiem bezdowodnie, \
e kapitalizm znajduje siÄ™ w
póz
nej fazie, a więc u schyłku.
Tymczasem mogliśmy nauczyć się z historii, \
e
kapitalizm jest tak samo stary lub tak samo młody jak
socjalizm, \
e warunkują się one wzajemnie i wpływają na
siebie, \
e wreszcie wywłaszczenie kapitału prywatnego
pod naciskiem dyktatury proletariatu doprowadziło nie do
upadku kapitalizmu, lecz do nowej, ustanowionej przez
Lenina formy ucisku  do socjalistycznego kapitalizmu
państwowego. Kiedy Willy Brandt i Willi Stoph,
socjaldemokrata i komunista, spotkali siÄ™ w Erfurcie, to
reprezentowali sobÄ… nie tylko historyczne rozbicie
socjalizmu i narodu, ale te\
dwa porządki społeczne:
prywatno-kapitalistyczny i państwowo-kapitalistyczny.
Słusznie mówił Eduard Bernstein przed przeszło
siedemdziesięciu laty o  mo\
liwościach przystosowania
siÄ™" gospodarki kapitalistycznej; nie jest ona zwiÄ…zana z
własnością wyłącznie prywatną.
Zanim jednak znów powiem o Erfurcie 1970, chcę raz
jeszcze przypomnieć Erfurt 1891. Warto cofnąć się o parę
kartek i prześledzić przyczyny socjalistycznego
samozniszczenia oraz poczÄ…tki nowoczesnej
socjaldemokratycznej polityki reform. Jakkolwiek
bowiem Program Erfurcki był brzemienny w skutki
doprowadzając do osłabienia, a w końcu rozbicia
europejskiego ruchu robotniczego, to rozgorzałe wtedy
spory bardzo skutecznie wzmocniły samoświadomość
tych robotników, którzy organizowali się bezpośrednio w
miejscu pracy. PoczÄ…tek rewizjonizmu zbiega siÄ™ w czasie
ze wzrostem siły politycznej ruchu związkowego.
Członkowie stowarzyszeń i związkowcy, którzy
codziennie byli konfrontowani z praktycznymi wymogami
polityki, jako pierwsi zrozumieli potrzebÄ™ zrewidowania
nie\
yciowych teorii zawartych w Programie Erfurckim.
Koncepcja Bernsteina zakładająca penetracyjną
aktywność stowarzyszonych i kontrolę środków produkcji
mo\
e uchodzić za pierwszy projekt pośród
dyskutowanych dziś modeli współdecydowania. Równie\

Program Godesberski nale\
y rozumieć jako póz
ne
zwycięstwo rewizjonistycznej polityki reform. Wymaga
on teraz kolejnej rewizji ju\
choćby z tego tylko powodu,
\
e wszelka polityka reform musi być permanentnie
rewidowana.
Współdecydowanie rozumiane jako skuteczny
instrument kontrolny mogłoby stanowić demokratyczną
alternatywÄ™ tradycyjnego kapitalizmu prywatnego w
naszym porządku społecznym oraz tradycyjnego
kapitalizmu państwowego w komunistycznym porządku
społecznym. Mo\
na je wprowadzić w \
ycie tylko w
postaci całościowej reformy we wszystkich sferach \
ycia
społecznego: w szkołach i uniwersytetach, w miejscu
pracy i w instytucjach prawa. Poniewa\
jest zadaniem
reformatorskim, mo\
e się wypełnić tylko na drodze
ewolucyjnej.
Nie ma specjalnie sensu powtórka z Programu
Erfurckiego: podbudowywanie idei współdecydowania
jakÄ…Å› pionierskÄ… teoriÄ… rewolucyjnÄ…. Tyle przynajmniej
powinniśmy się byli bowiem nauczyć spoglądając w
przeszłość: program partyjny, w którym część teoretyczna
sugeruje doskonalenie techniki skoku rewolucyjnego, a
część praktyczna zaleca długą serię obowiązkowych
ćwiczeń reformatorskich, mo\
e co najwy\
ej sprzyjać
rozszczepieniu świadomości: przyroda nie zna skaczących
ślimaków.
Ale zadajemy sobie pytanie, czy po rozbiciu ruchu [ Pobierz całość w formacie PDF ]