[ Pobierz całość w formacie PDF ]

wskich.
Rewizja warszawska znacznie uszczupliła stan posia-
dania magnaterii. Kościeleccy i Leszczyńscy w Wielko-
polse, Ligęzowie, Mieleccy, Tarnowscy i Tarłowie
w Małopolsce, Sieniawscy, Herburtowie, Starzechowscy
i Potoccy na Rusi, oto niektóre rodziny, którym egze-
kucja odebrała olbrzymie włości; nie sposób wymienić
wszystkich. Traciła wprawdzie również szlachta śred-
nia, ale znajdujące się w jej posiadaniu królewszczyz-
ny przedstawiały zazwyczaj wartość co najwyżej jed-
nej wsi lub niewielkich tylko sum zastawnych; możno-
władcy tracili całe starostwa, lenna, wielkie obszary,
które przyzwyczaili się traktować jak swą dziedzicz-
ną własność. Nieco inaczej niż inne dobra królewskie
potraktowano jedynie majętności na Podolu; tam re-
wizji dokonywano oględniej z uwagi na potrzeby ko-
lonizacji i obrony. Te królewszczyzny, które uznano za
legalnie posiadane prawem dożywotnim, obciążone zo-
stały kwartą na rzecz obrony kraju.
Podczas rewizji nie oszczędzono nikogo; ani najwy-
żej urodzonych, ani najbardziej zasłużonych, ani też
przywódców obozu egzekucyjnego, którzy mieli wielkie
dobra królewskie, trzymane na mocy nadań czy zasta-
wów. Szczególnie wiele utracił Rafał Leszczyński, jeden
z czołowych sejmowych egzekucjonistów.
Strona 5
R7
Sejm piotrkowski (1565) uchwalił tak zwane artyku-
ły antymieszczańskie, wprowadzając zakaz wyjazdu
kupców polskich za grańicę oraz ustanawiając taksy
wojewodzińskie.
Po zwycięskiej egzekucji na porządku dzienny m
stanÄ…Å‚ problem unii polsko-litewskiej,.jako w kolejno-
ści najważniejszy. Usunęła ona w cień inne palące,
a nie doprowadzone do końca problemy polityczne
i społeczne. Padały wszakże na forum sejmowym roz-
maite propozycje, na przykład dotyczące laicyzacji
szkolnictwa, które w całości znajdowało się pod nad-
zorem kleru, czy wprowadzania urzędu instygatora,
który kontrolowałby działania wszystkich organów
władzy i wszystkich urzędników (instygatorzy wedle
zgłoszonego projektu mieli być wybierani na sejmi-
kach). Pomysły te nie zostały zrealizowane. Wprowa-
dzono jedynie zakaz wywozu z Polski do Rzymu an-
nat .
Wielkie natomiast były osiągnięcia ruchu egzekucyj-
nego w zakresie ostatecznej unifikacji prawnej i poli-
tycznej ziem wchodzących w skład Korony Polskiej.
Zlikw idowano część odrębności Prus Królewskich; se-
natorowie pruscy mieli odtąd zasiadać w senacie, a
przedstawiciele sejmików pruskich - w izbie posel-
skiej. Zlikwidowano odrębny skarb ziem pruskic:
i zrównano tę prowincję w świadczeniach na rzecz
państwa z resztą kraju. Ostatecznie' zniesiono odręb-
ności prawne Mazowsza. Rzeczpospolita stawała się w
rzeczywistości jednolitym organizmem państwowym.
Znamienne procesy ustrojowe przebiegały równocze-
śnie na Litwie. Zygmunt August zmierzał do silniejsze-
go zespolenia swego dziedzicznego Wielkiego Księstwa
z Koroną. Popierał zatem emancypacyjne dążenia
szlachty litewskiej, dla której ideałem stał się stan
prawny szlachty polskiej. W latach sześćdziesiątych
XVI wieku wbrew opozycji możnowładców litewskich,
przede wszystkim potężnych Radziwiłłów, przeprowa-
dzono na Litwie szereg reform. Poprzedziła je reforma
stosunków ziemskich, dokonanie pomiaru gruntów,
ustalenie powinności chłopskich. Pozycja prawna chło-
pa została ujednolicona; zniknął podział na osobiście
wolnych poddanych i niewolnych. Reforma ta, która
przyniosła w skutkach powiększenie się folwarku oraz
wzrost wymiaru pańszczyzny, przyspieszyła proces
przekształcenia się szlachty litewskiej w ziemiaństwo
folw arczne, jakim była szlachta polska.
Równocześnie dokonywano reform ustrojowych, pod-
ważających uprzywilejowaną pozycję możnowładztwa
litewskiego. W 1565 roku wzorem polskim utworzono
na Litwie sejmiki powiatowe. Uczestnictwo w sejmi-
kach i prawo wyboru posłów (po dwóch przez każdy
sejmik) przysługiwało całej szlachcie danego powiatu.
W województwach słabiej zaludnionych (witebskie,
mścisławskie, potem połockie i smoleńskie) zazwyczaj
wybierano po dwóch posłów z województwa na sejmi-
ku wojewódzkim.
Ważniejszą reformę wprowadzał zbiór praw zwany
drugim Statutem Litewskim (1566). Ustanawiał on je-
dnolite dla całego stanu szlacheckiego sądownictwo
(dotychczas możnowładcy podlegali wyłącznie sądom
wielkoksiążęcym) w postaci sądów ziemskich, grodz-
kich i podkomorskich. W każdym województwie utwo-
rzono drugi urzÄ…d senatorski - kasztelaniÄ™. Do urzÄ™-
dów o charakterze ministerialnym dodano funkcję
podkanclerzego, który miał te same uprawnienia i te
same obowiÄ…zki co podkanclerzy koronny. Na Litwie
nie obowiązywał jednak wymóg, by jeden z pieczęta-
rzy był osobą duchowną.
Strona 6
R7
W 1564 roku, chcąc przyspieszyć zawarcie rzeczywi-
stej unii i złamać opór możnowładztwa litewskiego,
Zygmunt August przelał na Koronę Polską swoje dzie-
dziczne prawa na Litwie. Na sejmie lubelskim, 8 mar-
ca 1569 roku, inkorporowano do Korony Wołyń
i Ukrainę (Bracławskie i Kijowskie). Szlachtę tych
ziem zrównano w prawach ze szlachtą polską, wprowa-
dzono tam ustrój obowiązujący w Koronie, chociaż nie
skasowano Statutu Litewskiego, który wciąż obowią-
zywał na tych ziemiach. Przyłączono również do Koro-
ny Podlasie, całkowicie już spolonizowane, w dużej
części zasiedlone przez drobną szlachtę mazowiecką.
Mimo oporu panów litewskich doszło w końcu do [ Pobierz całość w formacie PDF ]