[ Pobierz całość w formacie PDF ]

opieralo sie na skapstwie tak w sferze ekonomicznej, jak psychologicznej.
To, ze nizsze klasy srednie roznily sie w swym spolecznym charakterze od klasy robotniczej,
nie oznacza, ze klasie robotniczej owa struktura charakteru byla zupelnie obca. O ile jednak
dla nizszych klas srednich byla ona typowa, o tyle w klasie robotniczej spotykamy ja w tak
czystej postaci tylko wyjatkowo. Niemniej poszczegolne rysy, wlasciwe tej strukturze, np.
nadmierny szacunek dla wladzy albo kult oszczedzania, choc mniej intensywnie,
wystepowaly rownieo u wiekszosci czlonkow niemieckiej klasy robotniczej. Z drugiej strony
wydaje sie, ze znaczna czesc nizszych urzednikow przypuszczalnie wiekszosc - bardziej
przypominala pod tym wzgledem pracownikow fizycznych (szczegolnie pracujacych w
duzych fabrykach) niz dawna klase srednia, ktora nie partycypowala we wzroscie
monopolistycznego kapitalizmu i ktorej zywotnym interesom ten kapitalizm zagrazal3.
Chociaz jest prawda, ze spoleczny charakter nizszych klas srednich byl taki sam, jak na dlugo
przed wojna 1914 roku, prawda jest rowniez, ze powojenne wydarzenia wzmocnily te
wlasnie cechy, do ktorych tak mocno przemawiala ideologia hitlerowska: tesknote za
ulegloscia i zadze wladzy.
Przed rewolucja 1918 roku w Niemczech pozycja ekonomiczna nizszych warstw dawnych
klas srednich - drobnego, niezaleznego kupca i rzemieslnika - byla juz zachwiana, lecz nie
byla beznadziejna i pewne czynniki prowadzily do jej stabilizacji.
Autorytet monarchii nie podlegal watpliwosci, wiec opierajac sie na nim i identyfikujac sie z
nim, czlonek nizszych klas srednich doznawal uczucia bezpieczenstwa i narcystycznej dumy.
Podobnie mocno zakorzeniony byl autorytet religii i tradycyjnej moralnosci. Rodzina byla w
dalszym ciagu nienaruszona i stanowila bezpieczne schronienie we wrogim swiecie.
Czlowiek mial poczucie przynaleznosci do ustabilizowanego systemu spolecznego i
kulturowego, w ktorym zajmowal okreslone miejsce. Uleglosc i lojalnosc wobec istniejacych
autorytetow dostatecznie zaspokajala jego masochistyczne popedy; nie dochodzil w tym
jednak do zupelnego wyrzeczenia sie siebie i zachowywal poczucie znaczenia wlasnej
osobowosci. Osobisty brak dynamizmu i poczucia bezpieczenstwa kompensowala mu potega
wladzy, ktorej sie podporzadkowal. Krotko mowiac, jego ekonomiczna pozycja byla wciaz
jeszcze dostatecznie solidna, by dawac mu poczucie wzglednego bezpieczenstwa i dobrego
samopoczucia, a wladza, na ktorej sie opieral, byla dosc silna, by zapewnic mu dodatkowe
bezpieczenstwo, ktorego nie dawala mu jego wlasna pozycja.
Okres powojenny zmienil powaznie te sytuacje. Po pierwsze ekonomiczny upadek dawnych
klas srednich postepowal teraz w szybkim tempie; upadek ten przyspieszyla jeszcze inflacja
1923 roku, ktora niemal bez reszty pochlonela wszystkie oszczednosci, plon wieloletniej
pracy.
Jesli nawet lata 1924-1928 przyniosly nizszym klasom srednim ekonomiczna poprawe i nowe
nadzieje, to zyski te stopnialy w czasach kryzysu po roku 1929. I tu, podobnie jak w okresie
inflacji, klasy srednie, wcisniete miedzy robotnikow a klasy wyzsze, okazaly sie sposrod
wszystkich grup najbardziej bezbronne i dlatego najbardziej dotkniete4.
Obok czynnikow ekonomicznych sytuacje pogarszaly wzgledy psychologiczne. Jednym z
nich byla kleska poniesiona w wojnie i upadek monarchii. Monarchia i panstwo byly ta
niewzruszona opoka, na ktorej, w sensie psychologicznym, drobnomieszczanin zbudowal
swoja egzystencje; ich upadek i kleska wstrzasnely fundamentem jego istnienia. Skoro mozna
bylo publicznie wyszydzac kajzera i atakowac oficerow, skoro panstwo musialo zmienic
swoja forme i akceptowac czerwonych agitatorow jako ministrow, a siodlarza w charakterze
prezydenta - komu szary czlowiek mial odtad zaufac? Na swoja poddancza modle utozsamil
sie z wszystkimi wymienionymi instytucjami; co mial poczac ze soba teraz, kiedy przestaly
istniec?
Rowniez inflacja odegrala podwojna role, ekonomiczna i psychologiczna, Byla smiertelnym
ciosem zarowno w zasade oszczedzania, jak i w autorytet panstwa. Jezeli wieloletnie
oszczednosci, dla ktorych wyrzekano sie tylu drobnych przyjemnosci, mozna bylo stracic bez
wlasnej winy, jakiz byl w ogole cel oszczedzania? Skoro panstwo moglo nie dotrzymywac
gwarancji wydrukowanych na wlasnych banknotach i kuponach pozyczki, czyim obietnicom
mozna bylo odtad wierzyc?
Nizsze klasy srednie nie tylko coraz szybciej tracily po wojnie swoja pozycje ekonomiczna,
lecz podupadal rowniez ich spoleczny prestiz. Przed wojna drobnomieszczanin mogl sie
uwazac za cos lepszego od robotnika. Po rewolucji spoleczny prestiz klasy robotniczej wzrosl
powaznie i w konsekwencji prestiz nizszych klas srednich odpowiednio sie obnizyl. Nie bylo
juz nikogo, na kogo mozna by bylo patrzec z gory - przywilej, ktory byl dotad zawsze
jednym z najsilniejszych atutow zycia drobnych kupcow i im podobnych.
Do wymienionych czynnikow dolaczyl sie jeszcze jeden: ostatnia twierdza bezpieczenstwa
klas srednich - rodzina takze zostala rozbita. Rozwoj powojenny, w Niemczech moze jeszcze
bardziej niz w innych krajach, podwazyl autorytet ojca oraz moralnosc dawnych klas
srednich. Mlode pokolenie robilo, co mu sie zywnie podobalo, i nie dbalo juz o to, czy
rodzice beda to postepowanie pochwalac.
Przyczyny tego zjawiska sa zbyt wielorakie i zlozone, by je tu szczegolowo roztrzasac.
Wspomne tylko o niektorych. Upadek dawnych spolecznych symbolow autorytetu, takich jak
monarchia i panstwo, wplynal na los autorytetow indywidualnych - mianowicie rodzicow.
Skoro bowiem tamte autorytety, wobec ktorych rodzice wpajali respekt mlodej generacji,
okazaly sie slabe, to i sami rodzice musieli stracic prestiz i autorytet. Innym czynnikiem bylo
to, ze w zmienionych warunkach, szczegolnie pod wplywem inflacji, starsze pokolenie czulo
sie zagubione i oszolomione i o wiele trudniej naginalo sie do nowej sytuacji niz bardziej
rzutka mlodsza generacja. Tak wiec mlode pokolenie czulo swoja przewage nad starszymi i [ Pobierz całość w formacie PDF ]